mgr Anna Mirosz
Pielęgniarka opatrunkowa
Przewodnicząca Zespołu ds. profilaktyki i leczenia ran przewlekłych
Członek Zarządu Stowarzyszenia Naukowego Leczenia Ran

Drodzy Państwo,

Nie zastanawiamy się nad tym czy u naszych najbliższych, rodziców, dziadków, członków rodziny mających trudności z poruszaniem pojawi się problem z samodzielnym funkcjonowaniem. Żyjemy w przekonaniu , że nas czy naszych bliskich nie spotka nigdy problem ODLEŻYN i , że wiedza na ten temat jest nam zbędna.

Niestety, z różnych przyczyn niezależnych od nas, możemy zostać unieruchomieni, my lub członkowie naszych rodzin, a wtedy w bardzo krótkim czasie może powstać odleżyna. Nie mając odpowiedniej wiedzy jesteśmy nieprzygotowani do sprawnego przeciwdziałania.

Odleżyna to problem wielowymiarowy. Dotyczy głównie osób narażonych na długotrwałe obniżenie aktywności ruchowej, niezależnie od ich wieku. Powstaje na skutek długotrwałego (indywidualnie długo) oddziaływania ucisku, tarcia lub sił ścinających, które prowadzą do zamknięcia zaopatrujących tkanki naczyń krwionośnych. Stan ten może obejmować naskórek, całą grubość skóry, tkankę podskórną, mięśnie i kości. Dochodzi do obumarcia komórek, martwicy tkanek i powstania owrzodzenia. W otoczeniu odleżyny toczy się zwykle proces zapalny i często występują ,,kieszenie’’ z wydzieliną ropną sięgające w różnych kierunkach nieraz na znaczną odległość i głębokość.

Wystąpienie odleżyn u każdej osoby jest sprawą indywidualną, a czas wystąpienia owrzodzenia odleżynowego jest uzależniony od stanu ogólnego pacjenta i czynników ryzyka. Mogą powstać w każdym miejscu narażonym na ucisk. Im starsza osoba, tym skóra zawiera mniej kolagenu i elastyny, dlatego jest bardziej podatna na urazy i otarcia, spada także jej zdolność do regeneracji. Znaczenie ma również sama budowa ciała chorego. U osób wychudzonych tkanka podskórna jest słabo rozwinięta, skóra pokrywa bezpośrednio kości, przez co nacisk jest silniejszy w miejscach wyniosłości kostnych i ścięgien. U osób otyłych występuje natomiast większe ryzyko pojawienia się sił ścinających i problemów z prowadzeniem odpowiedniej profilaktyki. Masa ciała chorego powoduje zwiększony ucisk, w rezultacie czego dochodzi do zahamowania dopływu krwi do uciskanych tkanek.

Czynniki ryzyka związane ze stanem ogólnym pacjenta:

• unieruchomienie na wózku inwalidzkim lub łóżku z powodu np. udaru, porażenia, przebytej operacji ortopedycznej, chirurgicznej,
• podeszły wiek (75+), ale problem może dotyczyć ludzi w każdym wieku,
• czynniki naczyniowe: cukrzyca, miażdżyca, choroby serca,
• niedobory witamin i mikroelementów (cynku, żelaza),
• niedobory białkowe, lub inne zaburzenia w gospodarce białkowej objawiające się głównie hipoalbuminemią (zmniejszonym stężeniem albumin we krwi),
• otyłość (BMI>30 kg/m2) lub niedowaga (BMI < 18,5) – oba mogą współistnieć z niedożywieniem,
• zaburzenia wchłaniania składników pokarmowych (choroby jelit, stan po resekcji jelita, żołądka, niewydolność trzustki)
• zaburzenia wodno-elektrolitowe (zarówno odwodnienie jak i przewodnienie, zaburzenia w stężeniu potasu i sodu we krwi),
• słabe odczuwanie bólu przez chorego lub całkowite zniesienie np. przy urazach rdzenia kręgowego,
• stan skóry,
• uogólnione obrzęki,
• leki farmakologiczne, cytostatyki, sterydy,
• radioterapia,
• zmniejszona lub brak odporności,
• infekcja bakteryjna,
• wyniszczenie organizmu,
• zaburzenia czynności zwieraczy odbytu i cewki moczowej,
• płeć – kobiety są dwa razy częściej narażone na powstanie odleżyn,
• poziom umysłowy pacjenta.

Czynniki zewnętrzne, niezależne od pacjenta:

• poziom opieki – nieprawidłowe ułożenie i zaniedbania w pielęgnacji mogą być przyczyną powstania odleżyn już w ciągu jednej nocy.
• temperatura otoczenia – zbyt wysoka lub zbyt niska,
• niewłaściwa bielizna i pościel – wilgotna, mokra lub szorstka,
• zaopatrzenie ortopedyczne,
• czynniki socjalne,
• brak sprzętu przeciwodleżynowego,
• brak środków higienicznych i właściwych opatrunków.

Odleżyny wiążą się z przykrym dla chorego doświadczeniem bólu i cierpienia.

Etapy rozwoju odleżyn:

U pacjenta leżącego, nieprawidłowo pielęgnowanego pojawia się :

Przekrwienie – powstaje po 30 minutach ucisku, objawia się zaczerwienieniem skóry, jest całkowicie odwracalne po zmianie pozycji ciała.

Niedokrwienie – powstaje po 2 – 6 godzin trwania ucisku, jest odwracalne, przekrwienie trwa do 36 godzin po zmianie pozycji ciała.

Martwica – powstaje po 6 godzinach trwania ucisku (może to być w nocy, kiedy rzadziej zmieniamy pozycję ułożeniową) dochodzi do zasinienia skóry i jej stwardnienia, nie ustępuje po przerwaniu ucisku, jest więc nieodwracalne.

Owrzodzenie – jest następstwem martwicy, jego powstaniu towarzyszą i sprzyjają urazy mechaniczne i zakażenie rany. 

Profilaktyka przeciwodleżynowa skupia się na czterech aspektach:

• pielęgnacji skóry,
• pozycji ciała,
• sprzętu i urządzeń pomocniczych,
• diecie.

Co wiemy o skórze ?

Skóra człowieka jest jednym z najważniejszych narządów, jakimi dysponuje organizm ludzki. Pełni funkcję bariery ochronnej dla tkanek położonych głębiej.

Jej powierzchnia to ok. 1,5–2,0 m2, natomiast masa wraz z tkanką podskórną wynosi zwykle 18–20 kg (naskórek – ok. 0,5 kg, skóra właściwa– ok. 3,5 kg). Grubość skóry waha się od 0,5 do 4-5 mm w zależności od okolicy ciała i narażenia na działanie czynników zewnątrzpochodnych, takich jak promieniowanie ultrafioletowe oraz urazy fizyczne. Skóra osłania narządy wewnętrzne przed wpływami środowiska zewnętrznego oraz utrzymuje równowagę między ustrojem i otoczeniem. Chroni przed zakażeniem bakteriami, grzybami, wirusami, przed czynnikami mechanicznymi, termicznymi, chemicznymi i promieniowaniem świetlnym, zapewnia niezmienne warunki dla środowiska wewnętrznego organizmu (homeostazę czyli zachowanie równowagi wewnętrznego środowiska ludzkiego organizmu w odniesieniu do warunków zewnętrznych).

Poza tym skóra spełnia czynność percepcyjną ciepła, bólu, dotyku, ekspresyjną w wyrażaniu stanów emocjonalnych, bierze udział w magazynowaniu i przemianie materii.

Skóra w okolicy otworów naturalnych (usta, nozdrza, odbyt, pochwa) przechodzi w błony śluzowe.

U człowieka najcieńsza jest na powiekach, natomiast najgrubsza na piętach.

Ogólny wygląd skóry i błon śluzowych jest źródłem informacji o stanie zdrowia całego ustroju.

Informuje nas między innymi o:

• krążeniu krwi i jej objętości,
• czynności oddechowej,
• gospodarce wodnej ustroju,
• wielu jednostkach i zespołach chorobowych np. uczuleniach.

Jaki jest udział skóry w regulacji temperatury ciała?

Gdy jest gorąco, organizm pozbywa się nadmiaru ciepła poprzez:

• rozszerzanie się naczyń krwionośnych w skórze, co powoduje, że tuż pod powierzchnią ciała
• gromadzi się dużo krwi;
• jej ciepło jest oddawane na zewnątrz;
• rozszerzenie naczyń widoczne jest w postaci zaczerwienienia skóry;
• wydzielanie przez gruczoły potowe dużych ilości potu, który paruje z powierzchni ciała, zabierając znaczne ilości ciepła.

Gdy jest zimno organizm broni się przed utratą ciepła poprzez:

• zwężanie naczyń krwionośnych,
• krew tylko w niewielkich ilościach dociera pod powierzchnię ciała, oddając minimalne ilości ciepła,
• zwężanie naczyń widoczne jest jako blednięcie;
• u zwierząt, w wyniku skurczu mięśni prostujących włosy, następuje ich stroszenie, u człowieka skutkiem tej reakcji jest pojawianie się gęsiej skórki;
• w ochronie przed wychłodzeniem bierze udział tkanka tłuszczowa podskórna jako warstwa izolacyjna.

Pomiędzy skórą, a całością organizmu istnieje stała współzależność. Zaburzenia czynności narządów wewnętrznych często znajdują wyraz również w stanie skóry i jej wyglądzie. Zmiany chorobowe w skórze mogą wpłynąć na ogólny stan zdrowia.

Zmiany w skórze

W miarę starzenia się organizmu zachodzą zmiany w skórze. Zmniejszają się jędrność i sprężystość. Skóra staje się wiotka i ścieńczała. Czynność gruczołów potowych i łojowych również się zmniejszają, powstają zaburzenia w gospodarce barwnikowej. Następuje siwienie czyli trwała utrata barwnika włosów. Włosy stają się cieńsze i zaczynają wypadać. Na skórze pojawiają się plamy barwnikowe tzw. starcze.

Sprawność organizmu zmniejsza się wraz z upływem lat oraz pod wpływem toczącego się w organizmie procesu chorobowego. Schorzenia o charakterze przewlekłym często wymagają dłuższego leżenia w łóżku. Opieka nad chorym leżącym powinna być dostosowana do jego potrzeb. Codzienna obserwacja skóry jest warunkiem wczesnego wykrycia powstania odleżyny. Zapewnienie choremu właściwego odżywiania i nawodnienia odgrywa istotną rolę w profilaktyce odleżyn oraz chroni przed pogorszeniem ogólnego stanu zdrowia.

 Odleżyny stanowią poważną grupę powikłań. Niezauważone, zbagatelizowane czy nieprawidłowo leczone mogą stanowić nawet zagrożenie ŻYCIA, dlatego tak bardzo ważne jest zapobieganie ich powstaniu.

Drodzy Państwo, tak mogą wyglądać odleżyny.

Odleżyny na piętach
Odleżyny okolicy krzyżowej
Odleżyny okolicy krzyżowej	Odleżyna na barku

W kwietniu przeczytacie Państwo o aspektach profilaktyki przeciwodleżynowej, czyli o:

• pielęgnacji skóry,
• zasadach zmiany pozycji ciała,
• zastosowaniu sprzętu i urządzeń pomocniczych,
• o diecie.

Drukuj