Nadciśnienie tętnicze to skomplikowany, heterogenny zespół chorobowy, powstający w następstwie wzajemnej interakcji czynników środowiskowych, genetycznych i stylu życia Jest to najczęstszy czynnik ryzyka wzrostu częstości występowania chorób sercowo-naczyniowych oraz chorób nerek. Choroby układu krążenia są dominującą przyczyną zgonów w Europie, a także powodem pogorszenia jakości życia oraz niepełnosprawności. Zapadalność na nadciśnienie tętnicze szacuje się na około 20-50% u dorosłej populacji w krajach wysoko uprzemysłowionych (w Polsce około 30-32%), dodatkowo przewiduje się wzrost zachorowalności do prawie 60% w przeciągu 2 najbliższych dekad. Rozpowszechnienie nadciśnienia tętniczego wzrasta wraz z wiekiem. W Polsce schorzenie to pojawia się u 75% osób powyżej 65 lat. Nadciśnienie tętnicze rozpoznaje się wówczas, gdy wartości ciśnienia krwi są równe lub wyższe od 140 mm Hg przy ciśnieniu skurczowym bądź 90 mm Hg przy ciśnieniu rozkurczowym.
W odpowiedzi na bieżącą sytuację epidemiologiczną sporządzono wiele koncepcji i programów zdrowotnych wyspecjalizowanych na redukcję częstości występowania chorób układu sercowo-naczyniowego. Celem podejmowanych wezwań jest kontrola czynników ryzyka, uzyskanie poprawy wykrywania nadciśnienia i chorób serca, oraz rozszerzanie wiedzy i świadomości społecznej na temat czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. Dużą rolę odgrywa tu promocja zdrowia, edukacja zdrowotna a także prewencja pierwotna i wtórna.
Czynniki ryzyka nadciśnienia i chorób sercowo-naczyniowych można podzielić na dwie grupy, czynniki niemodyfikowalne i modyfikowalne. Wśród niemodyfikowalnych wyróżniamy m.in.: predyspozycje genetyczne, płeć, wiek , rasa. Do drugiej grupy czynników ryzyka zaliczamy: małą aktywność fizyczna, palenie tytoniu, nieprawidłowy sposób żywienia, podwyższone ciśnienie tętnicze, nadmierną masę ciała, dyslipidemie, nieprawidłową tolerancję glukozy.
Powstawaniu nadciśnienia tętniczego i chorób serca można przeciwdziałać poprzez postępowanie niefarmakologiczne. Polega ono na zmianie stylu życia. Ważne jest zachowanie odpowiedniej i zrównoważonej diety, która charakteryzuje się ograniczonym spożyciem soli, tłuszczów nasyconych oraz alkoholu. W profilaktyce nadciśnienia istotne jest także zwiększenie aktywności fizycznej, zaprzestanie palenia tytoniu oraz redukcja nadwagi i otyłości. Modyfikacja stylu życia powinna być punktem wyjścia leczenia hipotensyjnego pacjentów.
Podstawowe zalecenia dietetyczne używane w profilaktyce nadciśnienia tętniczego zazwyczaj dotyczą:
- ograniczenia spożycia tłuszczów w diecie (poniżej 30% wartości energetycznej),
- zwiększenia konsumpcji ryb,
- wzrostu spożycia produktów pełnoziarnistych, roślin strączkowych, owoców, warzyw,
- stosowania produktów mlecznych o zmniejszonej zawartości tłuszczu,
- redukcji spożycia cukru i soli,
- utrzymania właściwej zawartości potasu w diecie.
Odpowiednia dieta w nadciśnieniu tętniczym nie powinna skupiać się na jednostkowych składnikach odżywczych, lecz podchodzić do żywienia w sposób całościowy. Polskie Towarzystwo Nadciśnienia Tętniczego zaleca korzystanie z diety DASH w prewencji oraz leczeniu nadciśnienia tętniczego. W Stanach Zjednoczonych od 1997 roku model żywienia typu DASH jest rekomendowany w zapobieganiu i leczeniu nadciśnienia tętniczego. Wiele badań dowiodło, iż wzrost spożycia potasu i stosowanie diety DASH skutkuje spadkiem ciśnienia tętniczego krwi.
U pacjentów z nadciśnieniem leczonych farmakologicznie dieta DASH może w znaczny sposób zwiększyć korzyści z terapii leków przeciwnadciśnieniowych. Udowodniono, iż już po okresie 2 tygodni stosowania diety wartości ciśnienia tętniczego ulegają zmniejszeniu u osób z jeszcze prawidłowym ciśnieniem krwi, z ryzykiem rozwoju choroby, jak i u pacjentów z rozpoznanym nadciśnieniem
Poprzez redukcję ciśnienia krwi w populacji ogólnej przy stosowaniu sposobu żywienia DASH można ograniczyć częstość występowania choroby niedokrwiennej serca o około 15%, natomiast udaru mózgu o 27%. Dieta DASH może więc znacząco chronić przed chorobami układu krążenia, a także hamować rozwój miażdżycy . Stosowanie diety DASH jest także powiązane z niskim wskaźnikiem występowania niewydolności serca.
